ย้อนกลับไปเมื่อ 5-6 ปีก่อนที่ผมเริ่มค้นหาข้อมูลเกี่ยวกับกระทุ่มแบนทั้งภาพถ่ายเก่า ประวัติต่างๆ ทั้งจากหนังสือและคำบอกเล่าของคนในชุมชนเอง หนึ่งในภาพและเรื่องราวที่น่าสนใจในการออกตามหาครานั้นก็คือ ภาพประตูน้ำอ่างทอง หรือประตูน้ำกระทุ่มแบนนั่นเอง ขอเล่าความเดิมเกี่ยวกับคลองภาษีเจริญสักเล็กน้อยคร่าวๆ ครับ เมื่อราว พ.ศ. 2393 - 2410 ช่วงที่การค้าน้ำตาลและผลผลิตจากน้ำตาลรุ่งเรือง สังเกตได้จากจำนวนโรงงานน้ำตาลริมแม่น้ำนครชัยศรี (แม่น้ำท่าจีนในช่วงที่ไหลผ่านสมุทรสาคร) ซึ่งมีมากถึง 23 แห่ง ในปี พ.ศ. 2408 และพื้นที่ปลูกอ้อยที่มีมากที่สุดในช่วงนั้นก็คือ ย่านนครชัยศรี ซึ่งแสดงให้เห็นว่านครชัยศรีเป็นแหล่งผลิตน้ำตาลที่สำคัญ ดังนั้น เพื่อเป็นการส่งเสริมการค้าน้ำตาลและอำนวยความสะดวกในการขนส่งน้ำตาลจากแหล่งผลิตมาสู่ตลาดและกรุงเทพฯ ได้อย่างสะดวก จึงมีการขุดคลองเจดีย์บูชา คลองภาษีเจริญและคลองดำเนินสะดวก เพื่อให้สามารถลำเลียง ภาพคร้อปส่วนแผนที่ จากหอจดหมายเหตุแห่งชาติ ...
ในยุคที่โลกหมุนเร็วและความทรงจำของชุมชนเล็กๆ มักถูกกลืนหายไปกับกาลเวลา บันทึกส่วนบุคคลของคุณศิริ เติมประยูร จึงเปรียบเสมือนขุมทรัพย์ทางวัฒนธรรมที่มีคุณค่ายิ่งสำหรับชาวกระทุ่มแบน บันทึกฉบับนี้มิใช่เพียงการจดจำเรื่องราวส่วนตัว หากแต่ยังสะท้อนภาพชีวิตความเป็นอยู่ ประเพณี และวัฒนธรรมท้องถิ่นในยุคสมัยที่การบันทึกเรื่องราวของชุมชนออกมาเป็นหนังสือในวงกว้างยังเป็นเรื่องยาก โดยเฉพาะเมื่อเปรียบเทียบกับเมืองใหญ่ เช่น กรุงเทพฯ บันทึกนี้มีจำนวน 10 หน้ากระดาษ เขียนขึ้นเมื่อราว พ.ศ. 2556 หลังจากที่คุณศิริป่วยหนักในช่วงอายุราว 93–94 ปี ลายมือของท่านในช่วงวัยชราสะท้อนถึงความพยายามและความตั้งใจ แม้กล้ามเนื้อมือจะไม่สามารถควบคุมได้เหมือนในวัยหนุ่มที่มีกำลังวังชา ทำให้บันทึกนี้อ่านได้ยาก และบุคคลทั่วไปอาจเข้าใจได้ไม่หมด หากไม่ใช่คนในครอบครัวที่คุ้นเคยกับลายมือและเรื่องราวของท่านโดยเฉพาะ แม้บางส่วนจะไม่สามารถถอดความได้อย่างสมบูรณ์ แต่โดยภาพรวมแล้วก็ยังสามารถทำให้เราเข้าใจภาพรวมของกระทุ่มแบน วิถีชีวิต และบุคคลที่เกี่ยวข้องในช่วงเวลานั้นได้พอสมควร ต้องขอขอบคุณคุณเสาวนีย์ วนสุนทรเมธี บุตรสาวของคุณศิริ ที่ตระห...